Afgelopen week vond de European Attractions Show plaats in Londen. Ilona
van Golen van de Eftelist-redactie had een uitnodiging gekregen van Reinoud
Van Assendelft De Coningh om op dinsdag 27 september deel te komen nemen
aan een EAS panel met de titel "Raving Fans: The impact of fan-communities on
the online reputation of Theme Parks”. Eveneens in deze sessie zaten een
presentatie van Lianne van Lith, die resultaten presenteerde van haar
onderzoek over de online verhoudingen tussen pret- en themaparken en hun
fans, en een presentatie van Drs. Bart de Boer, u wellicht ook wel bekend
als de directeur van de Efteling, die een praatje kwam maken over zijn
Twitteraccount. De Eftelist-redactie was zo vriendelijk geweest om mij mee
te vragen en ik heb die uitnodiging natuurlijk met graagte geaccepteerd.
Ik stipte het op dinsdag in de panel-sessie van de EAS al aan, maar ik heb
nooit zo goed gesnapt waarom sommige themaparken hun "ambassadeurs",
zoals Olaf Vugts de fans ooit bestempelde, niet wat meer tegemoet komen. Bart
de Boer gaf aan dat toen hij bij de Efteling begon fans werden gezien als
bemoeizuchtig en vervelend en dat er zelfs een zwarte lijst zou hebben
bestaan met liefhebbers die om wat voor reden dan ook online ietsje te ver
waren gegaan.
Of je het als themapark nou wilt of niet, je wordt online zowel positief als
negatief bediscussieerd en besproken. Je kan je dit als themapark de rug
toekeren, maar de teksten zijn er en kunnen door iedereen worden gelezen.
Ilona gaf weliswaar in de discussie aan dat sites zoals Eftelist wellicht voor
het grote publiek niet zo’n rol spelen, maar hier ben ik het niet mee eens.
Verschillende Wikipedia-pagina's linken naar fansites, belangrijke
YouTube-users zijn Eftelingfans die hier hun mening verkondigen en ook
op zoekmachines kom je al snel uit op onofficiële Efteling-pagina's met een
kritische kijk. De fans hebben een belangrijke rol in het verspreiden van de
word of mouth, op het internet zijn het immers de 'innovators' en 'early
adopters' van nieuwsfeitjes en ze kunnen met groot enthousiasme zeer
vocaal aanwezig zijn op allerlei plaatsen. Het grote publiek komt hier via
de verschillende kanalen automatisch bij uit.
Wanneer we even kijken naar Disney, de gouden standaard, dan zien we dat
een heleboel zaken die we als fans missen bij de Efteling bij Disney wél
gewoon kunnen. Waar de Efteling vaak aangeeft de magie en de illusie niet
te willen verbreken en geen gewoon bedrijf te willen lijken (net alsof wij
en bezoekers denken dat het allemaal echt is *totdat* we zien hoe het
eigenlijk werkt) biedt Disney guided tours achter de schermen van haar
themaparken en attracties aan in haar standaard pakket. Het is vast geen
grote bron van inkomsten, maar het is zeker een leuk extraatje. De Efteling
lijkt niet te snappen dat techniek en backstage-gebieden voor haar
liefhebbers juist een integraal onderdeel zijn van de magie. Weten hoe het
allemaal werkt verbreekt die magie niet, maar voegt juist wat toe aan
de alomvattende mythe van de Efteling. Ook heeft Disney D23 [1], een
officiële fanclub met een eigen blad waarin onder andere concept art en
interviews met Imagineers en medewerkers worden gepubliceerd. Vanuit D23
organiseert Disney ook een tweejaarlijks evenement waar bijvoorbeeld
afgelopen jaar nog nieuwe projecten van de verschillende divisies
(animatie, filmstudio, themaparken) aan liefhebbers werden gepresenteerd.
De volgende stap worden rondleidingen met Imagineers achter de schermen
van attracties zoals The Haunted Mansion en ook diners *in* de attractie.
En dan heb ik het nog niet over talloze andere activiteiten die worden
georganiseerd, boeken die worden gepubliceerd voor liefhebbers, etcetera.
Nou heeft Disney natuurlijk wat meer te melden dan de Efteling omdat het
zo’n immens mediabedrijf is met succesvolle activiteiten in alle hoeken en
gaten, maar het geeft wat aan over de duidelijk andere mentaliteit van
Disney tegenover haar fans.
Afijn, Disney biedt een aantal van deze zaken nog niet zo heel lang aan en
het duurt altijd eventjes voordat het Disney-effect doorsijpelt. Als ik
dan even mag zeggen hoe ik denk dat het zal gaan: we gaan nog een aantal
jaren tegen de hopeloos gedateerde mentaliteit van de Efteling aankijken,
waarin fans en liefhebbers als lastig worden gezien, voordat de Efteling
uiteindelijk inziet dat massacommunicatie alles dusdanig heeft veranderd
dat ze haar trouwste en meest vocale groep aanhangers maar beter te vriend
kan houden en af en toe wat tegemoet moet komen met het organiseren van
unieke en speciale activiteiten zoals de marktleider dat doet. En aangezien
Disney de marktleider is, hoeven we alleen maar naar Disney te kijken om te
zien waar het voor de fans uiteindelijk naartoe zal gaan. Jammer dat dit
voor de Efteling en andere parken zo’n traag proces is. De Twitter-account
van Bart de Boer, mits wat beter gefilterd dan nu, is echter een eerste
stap.
Waar ik in deze mail vooral ook een beetje op wilde inhaken is de
presentatie van Bart de Boer over dat Twitteraccount. Laat ik allereerst
zeggen dat ik zeer blij ben met De Boer als directeur van de Efteling. Hij
heeft immers grote bedragen los weten te peuteren voor investeringen in het
park en we zien de laatste paar jaren dat de Efteling weer terug aan het
gaan is naar waar het om draait: het creëren van unieke en/of nostalgische,
hoogwaardig gethematiseerde omgevingen, belevingen en attracties die ons
subliem escapisme bieden. We zijn er nog niet helemaal (lees: Raveleijn),
af en toe gaat het nog finaal mis (lees: Casa Caracol) maar we komen er wel
(lees: Aquanura). De Boer lijkt bovendien benaderbaar, hij neemt zijn tijd
voor fans en hij heeft lak aan het anti-Eftelingliefhebbers-beleid dat de
Efteling jarenlang zo heeft gekenmerkt.
Maar toch heb ik zijn Twitter-account nooit helemaal gesnapt. Het is aan
de ene kant natuurlijk zeer lovenswaardig en leuk dat zo’n hooggeplaatst
figuur binnen de Efteling de tijd neemt en de moeite doet om te reageren
op online saecken, maar het is ook wel weer een beetje onderdeel van de
'ons-kent-ons'-cultuur en het doet in die zin afbreuk aan de professionele
scheidslijn tussen de Efteling en haar liefhebbers. Dat De Boer zoiets
schrijft als "Iedereen mag zelf weten of iets in de Efteling past of niet.
Maar kom niet aan mijn medewerkers op een botte manier" komt over als nogal
autoritair en neerbuigend en, als gevolg hiervan, onprofessioneel. Ik kan
snappen dat De Boer het op wil nemen voor zijn mensen, maar een beetje
kneuterig is het wel.
Ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat de mail met de titel "Bestrijd
het leed dat Willemen heet" [2] een rolletje heeft gespeeld in het meer
actieve gebruik van De Boer’s Twitter account. Mijn WWCW-collega Friso
trok in die mail nogal heftig ten strijde tegen Karel Willemen en de door
hem ingezette trend van versimplificering en slecht ontwerp binnen de '
Efteling. Dit is bij sommige Eftelingfans en -medewerkers nogal in het
verkeerde keelgat geschoten. De Boer lijkt zijn Twitter onder andere te
gebruiken voor damage control voor zulke mails en het geven van reacties
vanuit de Efteling. Voor liefhebbers brengt kritiek leveren een bepaalde
verantwoordelijkheid met zich mee. Het is belangrijk om het kaf van het
koren te scheiden. We vergelijken op basis van een schaal die loopt van
slecht tot goed, of van lelijk tot mooi, van 1 tot 5 sterren, of, vooral
in dit geval, van niet Eftelings tot Eftelings. Maar van het grootste
belang is niet de schaal, maar de manier waarop de kritiek onderbouwd
wordt. De legendarische filmcriticus Roger Ebert bijvoorbeeld toetst films
op basis van zowel het publiek waarop de film is gericht en de algehele
toevoeging die de film biedt aan het medium film. We kunnen nieuwe
attracties, uitbreidingen en nieuwigheden in de Efteling eveneens
specifiek toetsen aan zowel het publiek waar het voor bedoeld is en de
toevoeging die het biedt aan de Efteling in zijn geheel.
Ging Friso echt te ver? Hij ging weliswaar ver, maar eveneens duidelijk
is dat hij iets ontzettend beu was en de noodzaak vond dit in woorden uit
te drukken. Het staat de Efteling vrij haar medewerkers toe te staan op
zulke mails te reageren, dat ze dat niet doen is hun keuze. Zelf volg ik
lang niet alleen de Efteling op het Wereld Wijde Web, maar ook andere
vormen van 'commerciële kunst'. En ik moet zeggen: de Efteling komt er
vaak nog goed vanaf in vergelijking met andere online besproken zaken. Al
Lutz op MiceAge [3] bijvoorbeeld schrijft bij tijd en wijle ontzettend
kritische en inzichtelijke in-depth artikels over het wel en wee van
de Disney-organisatie. Ook op filmsites zoals Ain’t it Cool News gaan
filmliefhebbers veel heftiger tegen filmmakers en elkaar tekeer dan we dat
op Eftelingfora gewend zijn. Niet dat ik nou vind dat we veel heftiger
tegen elkaar tekeer moeten gaan, maar over het algemeen zijn onze
discussies nog redelijk beschaafd. De Efteling-fanwereld is een redelijk
afgeschermde wereld en zelfs de uitschieters zijn vrijwel altijd nog
redelijk binnen de perken.
En er is in mijn ogen echt wel zoiets als onredelijke kritiek. Dat is
kritiek die gegeven wordt puur om gal te spuien, om aandacht te krijgen,
of omdat bepaalde lieden de noodzaak zien om hun persoonlijke denkbeelden
op elk willekeurig onderwerp los te laten voor het verkrijgen van aandacht.
Dit is kritiek die vaak ongegrond is, niets van doen heeft met de mening
van de auteur en die hierdoor elke vorm van realisme mist. Echter zolang
iemand de moeite neemt om een mening een beetje te onderbouwen en niet met
wat losse flodders van ontkenning een bepaald standpunt van de tafel
probeert te schieten is kritiek in mijn ogen niet onredelijk. Dat u het
met de kritiek niet automatisch mee eens bent is wat anders.
Het is altijd zo'n lekkere dooddoener om na het opstellen van een mail
waarin je je best doet je denkbeelden te beargumenteren zoiets te
horen van "nee, je hebt geen gelijk" of "laten we vooral positief blijven".
Zulke stellingen bieden, indien gegeven zonder enige vorm van verdere
onderbouwing, geen enkele bijdrage aan een debat over welk onderwerp dan
ook. Het riekt allemaal verdacht veel naar ontkenning, naar het niet onder
ogen willen zien van de zaak in kwestie. Kritiek geven mag van sommigen
schijnbaar niet en deze mensen kunnen daar bijzonder veel kritiek op geven.
Er zijn nou eenmaal ontzettend veel soorten liefhebbers van de Efteling die
er om verschillende redenen komen. Wanneer ik in de Efteling ben kom ik
niet voor een dagje uit met vermaak, maar kom ik voor de Efteling. Ik
schrijf daar graag een mail over van tijd tot tijd, het staat u vrij het
met mijn beredeneringen eens of oneens te zijn.
Zelf ben ik van mening dat wanneer iets (een film, een boek, een attractie)
goed genoeg is, het de test der kritische analyse sowieso zal kunnen
doorstaan. En het is waanzin te denken dat iedereen altijd hetzelfde
fantastisch zal vinden. Het spijt me zeer dat sommigen (zoals schijnbaar
zelfs een zekere directeur van een zeker themapark, die toch echt beter zou
moeten weten) moeite hebben met duidelijk afgebakende kritische
denkbeelden. Goed beargumenteerde kritiek met 'nee-het-is-niet-waar'
berichtjes proberen de kop in te drukken is goedkoop en lui. Eftelist en
andere fora zijn nou eenmaal geen onderdeel van de Eftelingse PR-machine.
Ze bestaan uit een enthousiaste groep liefhebbers die hun eigen denkbeelden
willen, kunnen en mogen verkondigen. Hier vloeit logischerwijs uit voort
dat elke nieuwe toevoeging en ontwikkeling binnen de Efteling nauw onder de
loep wordt genomen en van alle kanten wordt bekeken. Emoties lopen daarbij
soms hoog op.
Heeft het zin om een themapark zoals de Efteling van alle kanten te
bekijken en te analyseren? Een themapark dat in eerste instantie bedoeld
is voor een leuk dagje uit? Waar een kwart van Nederland jaarlijks
binnenstapt om even nergens aan te hoeven denken? Gaan we daarin niet te
ver? De vragen doen er niet toe, want schijnbaar is er een duidelijke
behoefte aan het bespreken van het wel en wee van de Efteling, anders
zouden we niet wekelijks zo'n stortvloed van online berichten en e-mails
zien. Er is een duidelijke emotionele connectie tussen de Efteling en haar
bezoekers en die emotie moet soms ergens naartoe. Omdat het emoties
oproept, is het in zekere zin (en ik begeef me hier een beetje op glad ijs)
een vorm van kunst. Wat themapark-kunst precies definieert laat ik graag
aan anderen over, maar Efteling-ontwerpen moeten gewoon geanalyseerd
kunnen worden. Ook ontwikkelingen binnen het park en het park zelf moeten
besproken kunnen worden. En daar hebben wij, de fans, zaken zoals blogs,
YouTube, Facebook en websites als Eftelist, Looopings, De Vijf Zintuigen en
Themepark voor.
Zoals ik al aangaf, het blijft belangrijk om een bepaalde lijn in de
argumenten terug te vinden. Kritisch zijn betekent niet automatisch kritiek
leveren, maar het betekent met open ogen naar zaken kunnen blijven kijken.
Ik heb een beetje genoeg van al die halfgekookte argumenten waarin mensen
aanmoedigen om gezellig mee in de rij te blijven lopen en maar vooral veel
schouderklopjes te geven, ook al is het dan misschien niet goed. De
meerwaarde van Eftelist en andere Eftelingfora is juist die onafhankelijke
kijk die ze kunnen bieden, de spiegel die ze de Efteling kunnen voorhouden.
Dat de Efteling en sommige van haar liefhebbers soms liever de reflectie
die we ze bieden niet willen zien is jammer. Maar het is natuurlijk onzin
om ze de reflectie te bieden die ze willen, want vanaf dat moment heeft
een mailinglijst zoals deze zijn bestaansrecht verloren.