Joris en de Draak gaat bijna open en we hebben inmiddels beeldmateriaal van
het voorproefje dat gisteren plaatsvond. Met mijn uiteindelijke oordeel
wilde ik in eerste instantie nog wachten totdat de attractie echt open zou
gaan, maar ik heb het gevoel dat wat er nu staat het eindresultaat genoeg
benadert om er een fatsoenlijk oordeel over te kunnen geven. Allereerst een
kleine "disclaimer", een van de reacties op een vorige mail van mij was dat
ik de Efteling teveel met Disney zou vergelijken. Men was, zogezegd, zeer
kritisch over het feit dat ik kritisch was. Nu is de Efteling/Disney
vergelijking in mijn optiek zeker niet onredelijk omdat ze beiden in veel
opzichten hetzelfde proberen te doen, maar om deze mail voor iedereen zo
toegankelijk mogelijk te houden beloof ik plechtig geen voorbeelden van
Disney in deze mail te gebruiken.
Een korte opsomming van mijn oordeel: Joris en de Draak is een aardige
attractie wanneer we hem puur rit-technisch zien, maar als
Efteling-attractie heeft hij toch echt wel een hele serie tekortkomingen.
Mijn schrijven is gebaseerd op dat wat ik op het wereld wijde web heb
kunnen zien van de attractie, dus mijn excuses als ik zaken niet bij het
juiste eind heb.
Eventjes een kleine geschiedenisles. In 1991 had de Efteling fifties-koorts.
In de Kurkentrekker stond een jukebox, op het Café-Restaurant stond een
Cadillac en de wankelbrug werd dat jaar vervangen door Pegasus, de
houten achtbaan. Pegasus was een simpele en eenvoudige toevoeging
aan het totale assortiment van het park. Een infill-attractie, zoals we dat
noemen, gebouwd om de periode tussen de opening van Het Volk van
Laaf en Droomvlucht te overbruggen. Ik heb de baan zelf altijd gezien als
een leuk extraatje en de Efteling heeft het zelf ook nooit anders doen
voorkomen. Afijn, een tweetal jaren geleden had de Pegasus zijn beste
tijd gehad, de baan werd in stukken gezaagd en aan liefhebbers verkocht
en er moest snel wat nieuws komen. De Efteling wilde kennelijk graag
meer van hetzelfde maar toch ook weer wat anders en het moest groter
en sneller en beter dan voorheen dus kwam iemand met die houten
racerbaan op de proppen.
Joris en de Draak heeft dus een aantal tekortkomingen, maar het
kernprobleem zit hem volgens mij in het profiel van de attractie. Wanneer
men er voor kiest een 'gethematiseerde' attractie te bouwen, dan kan men
dit in mijn optiek beter goed doen. Dus lage-profiel attracties (ik hekel
een overvloed aan Engelse terminologie in de Nederlandse taal, dus we
vertalen “low profile” maar even), zoals de Gondoletta en de Python, die
kunnen er mee weg komen dat ze geen thematisering te bieden hebben
omdat ze zich heel duidelijk richten op die ene beleving. Dat is de
rustgevende ervaring in de Gondoletta, en het thrill-gehalte in de Python.
Toevallig komen beide attracties ook nog eens uit hetzelfde jaar. O, 1981,
wat was jij toch een jaar van extremen.
Aan de andere kant van dit spectrum zitten de hoge profiel ("high profile")
attracties. We hebben het hier natuurlijk over Droomvlucht en Fata Morgana.
Attracties met een zeer totale beleving, waarin alles aan alle kanten is
aangekleed, waarin we als bezoekers bijna verdrinken in dat weldadige bad
van thematisering. Nu, wanneer we voor het moment even de lage en hoge
profiel attracties als uitgangspunt nemen, kunnen we gevoelsmatig de
attracties van de Efteling gaan ordenen. Dit moet iedereen natuurlijk voor
zichzelf doen, maar ik denk dat het niet teveel gevraagd is de Halve Maen
en de Polka Marina dichter bij de lage-profiel kant te plaatsen en
attracties als Het Volk van Laaf en het Spookslot dichter bij de
hoge-profiel kant. Het is uiteraard maar een indeling die in grove
termen moet worden gezien.
Nu vraagt u zich wellicht af waarom wij zulke indelingen aan het maken zijn.
Welnu, dat is om de volgende reden. Bij Joris en de Draak proberen de
ontwerpers vals te spelen en van een lage profiel attractie een hoge
profiel attractie te maken zonder al teveel moeite te willen doen. Men
heeft de instaphal gethematiseerd, allerlei ornamentjes toegevoegd en zelfs
een draak in de mix gegooid om er meer van te maken dan het is. Het creëren
van extra thema is een nobel streven waartegen ik geenszins gekant ben. Met
andere woorden: in principe ben ik hier niet op tegen. In principe. Mits
dit thema goed wordt uitgewerkt. Want wanneer men voor een thema kiest dat
niet goed wordt uitgewerkt, zijn de tekortkomingen des te pijnlijker.
Om te demonstreren dat ik wel degelijk vind dat de Efteling de spijker op
de kop kan slaan even een voorbeeld van wanneer het wat mij betreft goed
is. De Pagode was eigenlijk niet meer dan een Intamin Flying Island. Maar
door de keuze van de Vliegende Tempel en de samenvoeging van fraaie
ornamentjes, een goed gekozen kleurenpatroon en een herkenbare vorm was dit
in één klap een des Eftelings meest herkenbare iconen. Wat mij betreft =
goed & prima.
Wanneer we Joris en de Draak simpelweg zien als achtbaan is het een enorm
tof concept. Universal (=geen Disney) heeft de “duelling” Battlestar
Galactica coasters in Singapore en Dragon Challenge, voorheen Duelling
Dragons, in Orlando.
De houten achtbanen in de Efteling zijn een simpele, goedkope en
doeltreffende variant op dit principe. De Pegasus was altijd een beetje een
vreemde eend in de bijt, we hadden immers de veel meer spectaculaire Python
er recht naast staan en de Bobbaan elders in het park, dus die twee houten
banen die mooi op elkaar zijn afgestemd hebben toegevoegde waarde. Toch
denk ik dat Mijnheer de Bedenker en Mijnheer de Ontwerper wederom een hele
serie kansen laten liggen.
Bij Joris en de Draak vallen een aantal zaken op door hun afwezigheid.
Omdat volgens een nogal vocale subgroep van Eftelingliefhebbers de Efteling
"echt wel weet waar ze mee bezig zijn" en kritiekpuntjes over het algemeen
worden ontvangen met de notie van "doe jij het dan beter, als je zo goed
weet hoe het moet", heb ik hier enkele voorbeelden van puntjes opgesomd die
mij irriteren aan de attractie. Hopelijk zal dit de vocale subgroep
plezieren, maar ik betwijfel het ten sterkste. Deze punten vormen naar mijn
mening "plot holes" in de rommelige verhaallijn die Vugts en Co ons
presenteren. Deze voorbeelden vloeien bovendien voort uit een door de
Efteling *zelf* gepubliceerd verhaal. Ik heb hier en daar enkele vrijheden
genomen en aannames gemaakt, maar de volgende opsomming dient ter
illustratie van mijn punt over wat er aan de hand is hier. Wellicht heeft u
zelf nog meer suggesties en ik moedig u aan die hier te publiceren.
Punt 1: De Baan en de Constructie
Dus de keuze viel wederom op een houten achtbaan. Voor zover ik kan zien is
de relatie van Joris, de Draak en de aanwezigheid van die Houten Achtbaan
nergens echt duidelijk naar voren gebracht, maar goed, ook hier valt wel
wat van te maken. Misschien had de Koning een oefenbaan laten bouwen voor
zijn steekspellen?
Misschien hield hij van houten racer-baan constructies? Het komt
nergens goed naar voren. Bij de Pegasus was dat niet zo belangrijk, maar
bij Joris en de Draak is voor een verhaal gekozen en dus mogen we een
zekere interne logica verwachten. Men had de baan een middeleeuws tintje
kunnen geven. Was het misschien om in het nautische thema van het Ruigrijk
te blijven niet beter geweest van de houten achtbaan een scheepswerf te
maken die geteisterd werd door een zeemonster of zoiets? Met een of twee
half afgebouwde galjoenen waarin dat monster zich schuil hield? Ik
speculeer uiteraard maar wat, maar moest de Efteling echt zo nodig weer een
bestaand verhaal uitkiezen? Of had men beter een wat meer abstract thema
kunnen kiezen zoals bij de Bob en de Piraña?
Punt 2: Vuur en Hout
Wat mij betreft de grootste gemiste kans hier. Oke, dus we hebben een draak.
Die vuur spuwt. En die draak zit midden in een houten achtbaan. Die draak
die dus vuur spuwt. Hoe weet ik dat hij vuur spuwt? Omdat de ontwerper over
de attractie heeft gezegd:
"Met het vuur dat de draak spuwt komt het bijvoorbeeld erg nauw. Hij mag
zichzelf natuurlijk niet in brand steken."
Ook heb ik het gezien op videobeelden, dat hij vuur spuwt. Dus hij spuwt
vuur.
Bij het hout. Vuur bij hout. Beste storytellers van de Efteling en hoofd
Imagineering, een groot genie ben ik dan misschien niet, maar waarom
is die baan nergens, op geen enkel punt, *zelfs niet rondom de draak*,
zwartgeblakerd? Zijn die mini-muurtjes met die zwarte palen bij de ingang
nou echt het enige waarschuwingssignaal voor "gevaar, gevaar, dangerous
for life" naar de bezoekers toe? Maar wat mij het meeste steekt: het had er
best wel spectaculair uit kunnen zien, zo'n op een goed gekozen punt ietwat
nasmeulende zwartgeblakerde houten achtbaan. Met wat eenvoudige
speciale effecten, bijvoorbeeld door water op basis van hoge druk te
vernevelen voor de rook, had dit best wel wat kunnen worden. Met wat
simpele thematisering had men de baan, of een sectie daarvan, een leuk
dramatisch zwartgeblakerd tintje kunnen geven. Mensen van het ontwerpteam,
is dat niet een van de hoekstenen van jullie geroemde "storytelling"? Dat
we ons als bezoekers allemaal kunnen verplaatsen in de wereld die de
attractie ons voorschotelt? Ik probeer hier echt mijn best te doen om me in
de wereld van de attractie te verplaatsen, maar als jullie er al zo
duidelijk met de pet naar gooien, wat verwacht je dan van mij?
Punt 3: De Middeleeuwse Omgeving
De attractie heeft geen duidelijke herkenningspunten. De achtergrond van
het middeleeuwse koninkrijk had de attractie een fraai middeleeuws tintje
kunnen geven en hiermee iets nieuws kunnen toevoegen aan het palet van de
Efteling, maar in plaats daarvan heeft men gekozen voor een of ander
Rohan-esque ontwerppatroon.
Opnieuw een enorme gemiste kans. Een weggezakte toren in het moeras of iets
dergelijks, desnoods met de draak er bovenop (klinkt bekend?) had de wereld
van de attractie wat meer bewoonbaar gemaakt. Dit punt haakt in op wat ik
eerder zei over die hoge en lage-profiel attracties. Want wat is dit nou?
Is er iemand hier die de instaphal er uit vindt zien als een iconisch,
Eftelings herkenningspunt? De houten achtbaan is van zichzelf al een aardig
en herkenbaar bouwsel, maar na de draak en de instaphal houdt het ook
redelijk snel op. Het is allemaal zo half half. Ze proberen er wel wat
thema tegenaan te smijten, maar erg ver gaat het allemaal niet. Niet dat
dit hoeft, maar kies dan niet voor zo'n verhaal. En wat doet dat bord
"Finish" daar aan het eind van de rit? Een Engels woord in de Nederlandse
middeleeuwen?
Hier zakt mijn "suspense of disbelief" broek van af.
Ook had een bouwsel kunnen bijdragen aan het volgende punt:
Punt 4: De Draak en Joris
De draak is, zoals anderen voor ons al hebben beschreven, niet bepaald een
toonbeeld van geïnspireerde Efteling-karakters. Met andere woorden, hij is
echt erg lelijk. Maar wat mij vooral zo bevreemdt is dat we in het park al
een draak hadden (die er in zijn eenvoud duizendmaal effectiever uitziet
dan dit... ding) en dat we in de vorm van Vogel Rok *ook* al een enorm
monster hadden, *ook* met eieren. Dit creatuur voelt voor mij dus aan als
meer van hetzelfde. Wellicht denkt u daar anders over. Maar ook de
positionering van de draak is buitengewoon vreemd. Hij zit daar maar wat te
zitten in de baan, waar is de actieve betrokkenheid? Wat te denken
van een binnenstuk, een zwartgeblakerd houten fort waar de draak dan
plotseling op de karretjes af zou komen? Of ben ik nu niet binnen het
budget aan het denken? De reden dat ik dit zeg, is dat hoe minder we van
een monster te zien krijgen, hoe enger het vaak is. Dit zit ik niet ter
plekke te verzinnen, dit is een bewezen principe dat van toepassing is op
alle vormen van vermaak. Het had de draak enger en dreigender gemaakt als
het meer had ingespeeld op ons onderbewustzijn. Als het *voor kinderen* is,
wil dat niet zeggen dat het ook direct *kinder-achtig* moet zijn. Dat zijn
twee verschillende manieren van denken. En ook, waarom is er geen
animatronic van Joris die de Draak aan het bestrijden is, net als in de
vertelling? Desnoods ergens op de houten achtbaan? Ik vind dit net zo
vreemd als het feit dat we Sinbad nergens in Vogel Rok terugzien, op die
ene schildering na dan.
In Vogel Rok zijn we als bezoeker dan misschien nog Sinbad die de reis
maakt, maar hier is dat niet het geval. Hier zijn we "Water" of "Vuur".
Er staat niet "Joris".
Punt 5: Botten en Beenderen
Ik heb u beloofd geen voorbeelden van Disney te gaan gebruiken en dat ga ik
niet doen, maar als ik het van u had gemogen hadden wij hier nu tal van
voorbeelden gehad. En ook Disney richt zich voor een belangrijk deel op
kinderen, of beter gezegd, "alle leeftijden". Ook in de Efteling kunnen wij
hier en daar beenderen vinden. Wat te denken van Vogel Rok of, nog beter,
het Spookslot, waar enkele schedels weliswaar voor komisch effect worden
gebruikt, maar waar skeletten toch vooral een doodse, macabere sfeer op
moeten roepen. Mijn punt in deze is dat de Draak in het verhaal schapen at.
En jonge meisjes. Waar zijn al die stapels met beenderen? Ik zag ze op de
foto’s van het voorproefje in ieder geval niet terug. Misschien denkt u nu
dat ik het allemaal te grimmig wil, maar moet het echt weer allemaal zo
preuts en afgemeten? Ik bedoel, de draak zou zijn prooi waarschijnlijk met
huid en haar (en botten) opschrokken, maar in de wereld van de
"storytelling" kan en moet een goede ontwerper zich hier en daar zulke
artistieke vrijheden veroorloven. Of ben ik nu alweer niet binnen het
budget aan het denken? Wat skeletten hier en daar hadden de motivatie om de
draak te verslaan kunnen illustreren. Die motivatie vormt zo een integraal
onderdeel van het verhaal dat door de Efteling is gepubliceerd, dat ik het
toch echt wel een beetje mis.
Ik kan me voorstellen dat u op dit punt misschien het gevoel heeft dat ik
wat te ver ben doorgeslagen en de zaak aan het overanalyseren ben. Waarom
maakt een gezonde, volwassen jongen zich toch zo druk om een simpele houten
achtbaan in een pret/themapark? De gemiddelde bezoeker van de achtbaan zal
dit achtergrondverhaal niet tot in de puntjes kennen, noch zal het hen
waarschijnlijk veel interesseren. Het is maar een achtbaan! Holadijee! Ik
werp u tegen, het probleem hier is het profiel van de attractie. Op het
moment dat de keuze wordt gemaakt een bestaand verhaal vast te plakken aan
een attractie verschuift namelijk de aandacht van het ritsysteem (denkt u
weer even aan de Python en de Gondoletta) naar de invulling van dat
verhaal. De houten achtbaan wordt op dat moment ondergeschikt aan het
verhaal en men mag alleen voor die houten achtbaan kiezen wanneer deze het
verhaal ondersteunt. Om dan even terug te komen op de Pegasus, die had daar
nooit zo'n last van want die was gewoon wat hij was. Een eenvoudige houten
achtbaan. Niet meer en niet minder. Er waren nauwelijks verwachtingen met
betrekking tot het thema, want het thema was abstract.
Joris en de Draak is minder dan wat het had moeten zijn. Essentiële
plotpunten van het verhaal keren niet terug in de attractie, en zeker
wanneer een attractie zo sterk leunt op dat verhaal, dan is dat een grote
tekortkoming. De visuele elementen vervallen tot een serie van losse
flarden waar geen duidelijke lijn in zit. Dit kunnen ze in een kleinschalig
regionaal park, zoals Toverland of, zoals Jaap al zei, Drievliet, ook wel
voor elkaar boksen. Voor de Efteling is de kunst er meer uit te halen
altijd de grote meerwaarde geweest.
Eftelisters wordt vaak verweten dat zij te kritisch zijn. Op 17 Juni
schreef Johan van Ruyven bijvoorbeeld:
"Het is algemeen bekend dat alles wat de Efteling neerzet standaard slecht
wordt gevonden als het niet volledig 3D is en niet is volgestopt met gevels
met lichte verwijzingen naar Pieck. Bij het Raveleijn is daar goed op
ingespeeld, die wordt dan ook door velen zeer mooi gevonden. Echter, het
werk van [naam gecensureerd]..."
Een stelling als deze houdt geen rekening met de 1001 persoonlijke
voorkeuren van de lezers van deze mailinglijst. Ik denk er zelf vaak anders
over dan veel anderen, we denken immers als het goed is als individuen,
echter ik zie dit soort veralgemeniseringen hier wel vaker. Let wel dat ik
het de naam "Pieck" niet een keer heb hoeven gebruiken bij mijn zoektocht
naar goed referentiemateriaal. Een park zoals de Efteling heeft, zou ik
zeggen, een bepaalde verantwoordelijkheid naar haar bezoekers toe, zeker
wanneer men er voor kiest een thema aan de attractie vast te plakken. Het
idee is hier goed, de achtbaan ziet er prima uit, maar de uitwerking van
het thema schiet tekort. Alles is veilig gespeeld en daardoor is het
vreselijk saai. En het past niet bij het kaliber van het park, omdat de
ontwerpers niet op het niveau van dat kaliber hebben gedacht. Het komt niet
geïnspireerd over, veel ontwerpelementen zijn een afgeleide van zaken die
we al hadden in het park.
Afijn, om een lang verhaal kort te maken, dat wat telt is dat wat we zien.
En helaas, ook bij deze attractie zie ik te weinig.
Het hoeft van mij echt niet allemaal op zijn Anton Piecks of Ton van de
Vens, maar een afgeleide van die stijl werkt nou eenmaal het beste voor de
interne continuïteit van de Efteling. Het belangrijkste gevoel dat de
Efteling aan haar bezoekers verkoopt is "Nostalgie", niet "Plat Vet Snel
Vermaak". Wat ik heb gezien van Raveleijn ziet er prima uit en ik heb me
flink zitten vergapen aan de concepttekeningen van Hartenhof. Hulde aan
Sander de Bruijn voor het aanwakkeren van mijn langzaam dovende vlam van
hoop voor de Efteling. En ik geef er echt niks om wanneer men de mal
probeert te breken met een attractie als Carnaval Festival, die helemaal op
zichzelf staat en in zijn eigen wereld bestaat. Maar Joris en de Draak is
afgeleid van de bestaande Eftelingstijl en schiet juist tekort omdat hij
zich niet beweegt op het thematische vlak waarvoor werd gekozen hij zich
niet kan meten met wat er al in het park staat.
Nog een laatste puntje. Misschien bevestigt deze mail andermaal uw
vooroordelen over Eftelist en hoe men toch altijd zo negatief is hier.
Misschien vindt u dat ik veel te negatief ben en mijzelf niet zo druk
moet maken en de Efteling zijn werk moet laten doen. Als dat het geval is,
heeft u mijn insteek verkeerd begrepen. Toegegeven, ik schrijf nooit mails
om te laten weten wat ik allemaal goed vind, maar wees gerust, dat is meer
dan genoeg. De kritiek is geleverd op de hele langzame, stukje bij beetje,
simplificering van de Efteling die een gevaar vormt voor een gezonde
toekomst van het park. Men richt zich op bezoekers van nu (korte termijn),
niet de bezoekers van de nu en in de toekomst (lange termijn). Het meeste
wat er in de Efteling staat van de jaren voordat Mijnheer De
Attractiebedenker (u kent zijn naam) kwam vind ik nog altijd geweldig, ik
ben vooral teleurgesteld in de zeer beperkte fantasie van die Mijnheer en
zijn zeer matige Ontwerper en hoe het zijn stempel heeft gedrukt op het
park. Beste Efteling, we hebben inmiddels genoeg voorbeelden verzameld van
hoe het niet moet voor onze discussies hier, laat nou onderhand in het park
maar eens zien hoe het wel moet.