Na een expositie over Andersen (2005), thrillrides (2006) en het entertainment (2007),
pakt het Efteling Museum dit jaar uit met een veel kleinschaliger onderwerp, de Vliegende
Fakir. Ter ere van het 50-jarig jubileum van dit sprookje is de tentoonstellingsruimte van
het kleine museumpje aan het Anton Pieckplein gevuld met attributen, foto's en informatie
over de jarige job. Zonder de tentoonstelling nog te hebben bezocht kun je, gezien het
gekozen onderwerp, je veel dingen afvragen. Hoe ze bijvoorbeeld een hele expositie willen
vullen met maar één sprookje. Is daar dan zoveel over te vertellen? Een andere vraag die
bij mij rijst is, waarom ook niet over Holle Bolle Gijs? De wereldberoemde schrokop staat
in september namelijk ook een halve eeuw in het park, maar het foute jaar van herkomst
1959 dat al een tijdje wordt gebruikt doet mij zo vermoeden dat dat een onderwerp wordt om
de volgende tentoonstelling mee te vullen. Eentje waar ik erg naar uit kijk eerlijk
gezegd.
Wie naar de Fakir in het Sprookjesbos gaat merkt overigens niet veel van het jubileum, op
een bordje na (met de bekende Carrouselpaleis-lijst), dat rechts van het tafereel is
geplaatst waarop wordt vermeld dat wie meer wil weten over de Fakir naar het museum moet
komen.
Wanneer wij ons vervolgens richting het museum begeven komen we er achter dat het het
park inderdaad niet gelukt is om een hele expositie te vullen over dit Efteling-icoon,
want zeker tachtig procent van de informatie gaat over tulpen en het fenomeen fakir. Er
heeft zich sinds de opening van het museum nog niet zo'n on-Eftelingse tentoonstelling
plaats gevonden hier. Misschien kunt u zich de knip- en vouwkaarten bij de
Andersen-tentoonstelling, iets dat ook al vrij ver van het onderwerp zat, nog herinneren.
Echter was daar nog zoveel materiaal te zien van de sprookjes in het park, dat het de
zaken die over Andersens persoonlijke leven gingen (iets wat ik overigens in de context
van het onderwerp nog kan begrijpen) dan Andersen in de Efteling te verwaarlozen waren.
Bij de Fakir-tentoonstelling is er over de hele ontstaansgeschiedenis, techniek, ontwerp
en gebeurtenissen in de loop van 50 jaar zo weinig te zien, dat ik het persoonlijk dan
toch leuker had gevonden als men een gedeelde tentoonstelling had gemaakt over de Fakir en
Holle Bolle Gijs (en mogelijk nog iets over Zwaan Kleef Aan, die ook 50 is geworden dit
jaar).
Meteen als we het museum binnen wandelen valt een groot gegolfd tapijt op een verhoging
op, waarop een beeld van de fakir in kleermakerszit zit, met een fluit in zijn handen en
een mand voor zich waarvan de deksel af en toe wat lijkt te bewegen. Het hele tafereel
bevindt zich (gelukkig) achter glas. Het betreft hier een versie van de fakir met witte
baard, die in het park niet te vinden is. Vele zullen denken dat het hier een oudere
versie betreft van één van de fakirs die in de torens staan te fluiten, maar deze fakirs
hebben geen kleermakerszit. Daar tegenover heeft de fakir op het vliegende tapijt bij de
uitbeelding in het Sprookjesbos de fluit niet in zijn mond. Mogelijk dat het hier een
speciaal voor deze tentoonstelling vervaardigde fakir betreft en als dat het geval is vind
ik het bijzonder dat men de moeite heeft genomen dat voor een tentoonstelling van een jaar
te maken. Of wordt deze figuur ook gebruikt voor beurzen en evenementen? Benieuwt wie dat
weet te zeggen.
Zoals ook bij voorgaande exposities is er de mogelijkheid om informatie op te doen door
middel van zes panelen aan de muren, een filmprojectie die continue wordt afgespeeld, de
attributen die in de kast staan, de telefoonkast waar je geluidsfragmenten kunt
beluisteren en nu als extraatje is er ook een tuintje waar verschillende tulpen zijn te
bekijken.
Om te beginnen met de lijsten aan de muren: Drie er van gaan over de tulp, één over de
fakir in het algemeen, één over de ontstaansgeschiedenis van de Vliegende Fakir zelf
(!), en één over tulpen in de Efteling. In het half uurtje dat ik uittrok om de
tentoonstelling te bestuderen voor deze recensie viel mij al op dat de bezoekers die de
tulpen-panelen gingen lezen al snel afdwaalde richting uitgang, maar bezoekers die aan de
andere kant het paneel over het Efteling-sprookje gingen lezen, daar meestal wel de moeite
namen alle informatie tot zich te nemen. Een slechte keuze dus om zoveel informatie te
willen delen over een bloemsoort. De Efteling-bezoeker lijkt er gewoon niet in
geïnteresseerd te zijn, evenmin als de Efteling-liefhebbers. Het paneel over de tulpen in
de Efteling weet wel de leuke informatie te geven dat er sinds dit jaar een Efteling Tulp
is, en waar die in het park is te vinden, maar verder komt het toch wat vreemd over zoals
er met een collectie foto's wordt getoond waar we in de Efteling vaste tulpen kunnen
vinden (in het mandje van Roodkapje, op de gevel van Droomvlucht, op een decoratie van een
carrousel...). Er is blijkbaar toch met erg veel moeite geprobeerd een expositie te krijgen
die even gevuld is als voorgaande, maar het onderwerp leent zich er niet voor om dat te
bereiken.
Naast de lijsten kunnen we op de projectie op de witte muur, waar een geschilderd bord is
geplaatst van de illustratie van Pieck van de tuinman uit het sprookje, kijken naar wat
interessant beeldmateriaal. Ik ging er eens goed voor zitten, maar aan de volgorde van
alles schort helaas het een en ander. Het komt nogal voor dat veel hetzelfde materiaal
vlak na elkaar wordt getoond. De beelden zijn zonder enige vorm van informatie en je hoort
mensen dan ook gissen naar wat het zou kunnen zijn waar ze naar kijken of uit welke tijd
de beelden kunnen komen. Jammer dat er altijd zo slordig hiermee wordt omgesprongen. Tijd
dat het park een goede editor zet op de filmpjes van het museum.
Er worden, als we aan de hand van de achtergrondmuziek even alle fragmenten en dia's tot
filmpjes moeten berekenen, drie films getoond. Eén gebruikt daarbij de Sanai Gath van de
Fakir, de ander heeft wat Indiase klanken. Beelden die we zien voorbij komen zijn over het
algemeen oude opnames van de Fakir en fotos van de bouw en realisatie er van. Er is ook
een technisch filmpje, waarop te zien is hoe tandratten ronddraaien, de Fakir achter de
schermen beweegt en hoe de waterbakken van de tulpen worden gevuld en geleegd. Er wordt
zelf ingegaan op de fontein in het bassin.
Het derde filmpje is een onbegrijpelijke keuze, maar het toont wel aan hoe ver het park
is gezonken in commercie, want er wordt ook een Sprookjesboom-aflevering tussen de
historische beelden getoond. Bovendien hebben ze het ook nog voor elkaar gekregen een
aflevering te nemen met een werkelijk irritant liedje er in.
Voor wie daar toch geen genoeg van kan krijgen is er de mogelijkheid het nummer
'Stampen, stampen, stampen' ook te beluisteren via de telefoonkast, net als het sprookje
van de LP, de Sanai Gath-muziek en de echte Fakir-knaller 'Tulpen uit Amsterdam'.
In de kast treffen we nog wat interessant aan, waaronder een afgesleten vlag uit het
sprookje de Tuinman en de Fakir, wat info over de Sanai Gath en over het hoorspel uit 1970
dat op LP en later CD verscheen. Naja, ik zeg nu wel interessant, maar als we nu puur
kijken naar de informatie en beeldmateriaal dat we uit deze expositie krijgen, is het toch
maar een klein handjevol nieuw materiaal, dus wat dat betreft is de expositie ook al niet
zo bijster geslaagd te noemen.
Het is wel fraai dat er een binnenplaatsje is gecreëerd als extraatje voor deze
expositie. Ik ben het met Friso eens dat dit mogelijkheden biedt om grote museumstukken
neer te zetten die tegen het weer bestand zijn en verder nergens anders in het park meer
terecht kunnen, maar zoals de ruimte nu wordt gebruikt voor de Fakir-tentoonstelling is
toch vrij karig te noemen. Voor buitenlandse bezoekers is het wel aardig, maar de
gemiddelde Nederlander die bij de Praxis of de Intratuin wat bloembollen koopt is dit toch
een vrij herkenbaar beeld. Het goedkope fonteintje, de houtsnippers op de grond en het erg
in het oog springende nooduitgangbord maken het er ook niet echt mooier op.
Kortom, als museumliefhebber kan ik niet anders concluderen dan dat dit de meest
teleurstellende expositie tot nu toe is geworden. Weinig interessante nieuwe zaken, weinig
bijzonder beeldmateriaal en veel nogal gimmickachtige toevoegingen als de Fakir in het
midden van de ruimte, de Sprookjesboom-aflevering en de overvloed aan tulpeninformatie.
Ondanks dat zeker nog een bezoek waard voor wie het wil zien, maar wie de teksten van de
borden toch liever thuis op z'n gemak leest heb ik dezen gefotografeerd.
