Er zijn hier de laatste dagen wat echo's te horen op Eftelist. Laat ik er
eens een paar citaten bij halen uit een niet al te verre geschiedenis die
illustreren wat ik bedoel.
Arjo van Golen (op 3 april):
"De kleinere kinderen vinden het Sprookjesbos heel erg leuk. Al vraag ik me
wel af of dit niet gewoon komt door het bos, de omgeving en niet wat er in het
Sprookjesbos staat maar dat even terzijde. De kleinere kinderen zijn er altijd
met hun ouders. Iedereen weet ook dat het merendeel van de ouders het niks uit
maakt wat er in het bos staat, als hun kinderen het maar leuk hebben."
Martijn (op 4 april):
"Ik snap niet wat jullie hier zo slecht aan vinden. Assepoester is
bijvoorbeeld veel en veel lelijker dan de Sprookjesboom en kinderen zijn er
dol op. Mijn kleine zusje heeft het filmpje van de Sprookjesboom-opening
gezien en vond het geweldig eruitzien."
Elindo Avastia (op 5 april):
"Natuurlijk klopt het beeld niet helemaal met de andere sprookjes die geheel
in Anton Pieck-stijl zijn gemaakt, maar ik speel poppenkast met zelfgemaakte
Sprookjesbosfiguren en ik merk dat de kinderen die komen kijken ze veelal
associëren met Sprookjesboom. Sprookjesboom is volledig geïntegreerd in de
hoofdjes van die kleine kinderen."
Dus de lijn van redenering die ik hier zie is ongeveer als volgt:
- De Sprookjesboom staat in het Sprookjesbos. (argument 1)
- Kinderen vinden de Sprookjesboom leuk. (argument 2)
- Het Sprookjesbos is bedoeld voor kinderen. (argument 3)
- De Sprookjesboom is dus leuk. (conclusie)
Nu ben ik toch een beetje in de war. Want ik dacht altijd dat ik bij het
vormen mijn mening over de Efteling op mijn eigen analytische kritische
denkvermogen kon vertrouwen. Maar hier wordt mij verkondigd dat ik mijn
mening dus beter aan de kant kan schuiven. Dit omdat de mening die deze
personen zelf projecteren op een handjevol kinderen belangrijker is dan mijn
eigen redeneringen.
Laat ik voorop stellen dat ik niet twijfel aan de capaciteiten van deze
personen en dat zij vast ook zelf over een goed kritisch denkvermogen
beschikken. Alleen helaas niet in dit geval. Het is nogal een bekrompen
redenering namelijk, die de grotere realiteit weglaat. Voor de mensen die nog
niet zolang meelezen, we hebben het argument "want het is voor kinderen" hier
op Eftelist al ontelbare keren in het verleden gehoord.
Ik heb het al eens eerder gezegd, maar ik zeg het graag nog een keer. Wanneer
de Efteling zich richt op kinderen heeft dat meer te maken met het beeld dat
het welbekende "hoofd imagineering" heeft van wat de Efteling definieert, dan
met de eigenlijke principes waarop de Efteling jarenlang gebaseerd is geweest.
Dus wanneer "de Efteling" zich richt op kleine kinderen, dan bedoelen we
eigenlijk vooral dat de mensen die momenteel aan het roer staan zich richten
op kinderen. Ook kan ik me voorstellen dat Olaf Vugts enkele jaren terug
onder de douche stond en de volgende conversatie met zichzelf had:
"Okay, Disney heeft talloze characters. De Efteling heeft nauwelijks
karakters die we commercieel kunnen uitbuiten. Wat als we nu een boom
hebben... die sprookjes vertelt. Ja, dat is het! Een Sprookjesboom!!
Fan-tas-tisch! Zo, daar laat ik in al mijn enthousiasme mijn zeep uit mijn
handen vallen. Wacht! Als dat die zeep nu eens een sloep was en het
douchewater de Kanovijver! Fan-tas-tisch!!"
In het Engels hebben ze een mooie dure term voor wat in mijn ogen de Efteling
ooit zo sterk maakte: Verisimilitude. Als ik dit woord naar het Nederlands zou
moeten vertalen kom ik uit op zoiets als: "een gelijkenis met de realiteit van
een fictief werk" of de "waarheidsgetrouwheid" ervan, of, als ik het wat
vrijer vertaal: "een fictief werk dat opereert binnen een bepaalde afgebakende
en geloofwaardige realiteit". Waarom gebruik ik dit woord? Omdat ik denk dat
dit woord belangrijk is in de context van themaparken. In mijn ogen zijn de
themaparken die mij de illusie geven dat de fictieve verhaallijn van een
attractie in zijn eigen realiteit bestaat namelijk beter dan themaparken die
lui en/of arm zijn en er een of ander halfbakken, halfbezield thema tegenaan
smijten. Ik denk dat het voor bezoekers van een themapark in het algemeen
belangrijk is dat een attractie geloofwaardig is, zelfs als ze zich hier niet
direct van bewust zijn.
Dit brengt mij tevens bij mijn volgende punt. De Efteling geeft aan
"storytelling" hoog in het vaandel te hebben staan, maar ik denk niet dat ze
dat concept echt gesnapt hebben. De ontwerpafdeling van de Efteling laat met
de verhalen-vertellende Sprookjesboom zelfs op nogal ironische wijze zien dat
ze het concept "Storytelling" helemaal niet snappen. Storytelling heeft namelijk
niet zozeer te maken met het vertellen van een verhaal met een plot, maar meer
met het vertellen van een geschiedenis. Wanneer de Disney Imagineers een
nieuwe attractie creëren, dan zorgen zij ervoor dat de hele wereld van die
attractie bewoonbaar is. Het fictieve werk (de attractie) bestaat binnen een
bepaalde afgebakende en geloofwaardige realiteit. Met andere woorden, er
wordt een bepaalde logica in de attractie aangebracht.
Een goed en simpel voorbeeld van "verisimilitude" en "storytelling" is de Swiss
Family Robinson Treehouse in de Disney-parken. Je kunt in deze walkthrough
zien hoe de wrakstukken van het op de klippen gevaren schip zijn benut om het
huis te kunnen bouwen. Wanneer deze attractie goed onderhouden is, zie je ook
hoe het watersysteem met waterrad op logische wijze met gebruik van
waterkracht zorgt voor stromend water in het hele huis. Er is een keuken met
"vers" voedsel en de slaapvertrekken zien eruit alsof er ook echt in geslapen
kan worden. In DLP heb je zelfs een opslagplaats voor proviand in een
grottenstelsel onder de boom. Het heeft alle elementen die een huis hebben
moet. Het is ook allemaal niet recht toe recht aan, je kunt zien dat de
beperkingen van de boom de basis zijn geweest voor de indeling van het huis.
Het heeft "verisimilitude", want het is gegrond in een bepaalde realiteit.
Het bestaat in die realiteit en jij staat er middenin.
Je vergeet hierdoor de met beton bedekte staalconstructie die eronder zit.
Wat in dit voorbeeld belangrijk is, is dat het verhaal van de boomhut in het
ontwerp van de attractie zelf aanwezig is. Niet als een verhaal met een plot,
maar als een verhaal met een geschiedenis. Het verhaal van het aanspoelen van
het schip tot het gebruiken van de wrakstukken tot de bouw van het huis kunnen
allemaal afgeleid worden, voor wie er naar wil zoeken. Dit verhaal wordt
verteld door middel van het ontwerp, hier en daar ondersteund met wat
verklarende tekst, maar bezoekers mogen en kunnen zelf de gaten invullen. Dit
komt omdat de ontwerpers door het hele denkproces van de familie Robinson zijn
gegaan. Op deze manier spreekt een attractie bezoekers op allerlei niveaus
aan, bewust of onbewust.
Dus door dit principe op de juiste manier te hanteren, kun je je doelgroep ook
vergroten, door heel veel mensen tegelijkertijd aan spreken op allerlei
niveaus. Pirates of the Carribean, een van 's werelds populairste attracties,
heeft zijn goede reputatie niet voor niets. Deze attractie heeft tegelijkertijd heel
veel sfeer, heel veel storytelling, een thrill-gehalte, heel veel animatronics, etc.
Waar je ook naar zoekt in een attractie, Pirates of the Carribean heeft het vast
wel op de een of andere manier te bieden. Het is een totale overrompeling
van je zintuigen. De attractie is door zijn ingebouwde diversiteit geschikt voor
een hele grote doelgroep. Nu hoeft elke attractie in een themapark niet zo te
zijn. Sommige mensen houden immers meer van achtbanen, anderen houden
meer van niet-gethematiseerde backstage areas en weer anderen houden
meer van natuur. En de Sprookjesboom is bedoeld voor kinderen, dus doet
het ontwerpteam van de Efteling dan ook maar geen enkele moeite om welke
andere doelgroep dan ook op wat voor manier dan ook aan te spreken.
Echter, voordat ik terugkom bij die Sprookjesboom, ga ik eerst eens zoeken
naar deze concepten in een ander project van Vugts en Co: De Vliegende
Hollander. Niet alleen omdat het zo'n goed voorbeeld is, maar ook omdat ik er
altijd veel plezier aan beleef deze attractie de grond in te boren (en
terecht).
Even de rit zelf: Wanneer we de aardig gethematiseerde wachtrij enzo hebben
gehad stappen we in onze sloep. Laten we even de "storytelling" in ons
achterhoofd houden. De uitvaarscene is misschien wat schraal, omdat er weinig
te zien is, maar wel heel suggestief. Maar in de volgende scenes verandert de
hele attractie van een gedetailleerd gethematiseerde bijna Efteling-achtige
attractie in een tekenfilmwereld waarin we een tekenfilmschip op ons af zien
komen (en dan zelfs alleen omdat wij als fans weten wat de projectie voor moet
stellen), we door een plastic schip varen, we een tekenfilmversie van Willem
van der Decken tegenkomen en alle logica uit het raam wordt gegooid. We zijn
ook vervloekt of iets dergelijks en dus komen we in een soort van achtbaan
terecht. Ongetwijfeld had de ontwerper een verhaal in zijn hoofd dat mooi
naar het eerder bedachte ritsysteem toe was geschreven, maar het is niet een
verhaal dat we echt uit de attractie kunnen afleiden. Misschien ben ik nu niet
eerlijk en moet ik de volgende keer meer moeite doen. Het blijft een beetje
hangen in een vaag samenhangend geheel met aan de ene kant realistische
delen en aan de andere kant tekenfilmdelen. Zien jullie al hoe we uiteindelijk
bij de Sprookjesboom uit gaan komen?
Het is een verhaal dat op een plot gebaseerd lijkt te zijn. Min of meer. In
de hele attractie kunnen we "aanwijzingen" vinden van dit mysterieuze plot.
De voorgevel van de Vliegende Hollander moet een 17e eeuwse gevel voorstellen,
maar is gebouwd met sloepen. En ga jezelf niet wijsmaken dat Van der Decken
dit gedaan heeft omdat hij hier gestrand was of zoiets, want waar komen die al
bakstenen en bellen dan vandaan? Of is dit allemaal oud-hollandsche
gierigheid? Ik zal het verklappen: is een luie gimmick van de ontwerper en
niets anders dan slechte storytelling. In het huis van Willem van der Decken
is geen enkele deur, enkel een woonkamer, bibliotheek en doorgang naar de
smokkelgang. Of is dit weer die gierigheid? Sliep Van der Decken in de
woonkamer? Een enkele deur die een ander vertrek suggereert in die eerste
ruimte had hier al voor "verisimilitude" kunnen zorgen. Nu hebben we een "plot
hole". Ik weet dat deze dingen hier op Eftelist al lang en breed zijn besproken,
maar ik moet ze even als voorbeelden gebruiken. Ook de haven zelf voelt
uiteindelijk meer aan als een instaphal aan dan een echte haven. De gevels
zijn driedimensionaal, maar voelen nogal eendimensionaal aan. We voelen dat
er niks achter zit, want de ontwerper geeft de gebouwen nauwelijks een eigen
karakter met zich mee. Pas wanneer de vertelling, hiermee bedoel ik deze keer
de geschiedenis van de attractie, gegrond is in een bepaalde realiteit die we zelf
kunnen afleiden en de attractie op een intelligent niveau logisch in elkaar zit gaat
het geheel door de kracht van de suggestie zijn eigen leven leiden. Er zitten in
de attractie genoeg aanwijzingen verstopt die het plot van de attractie
ondersteunen, maar het ontbreken van een echte logica maakt dat ik het geheel
niet plausibel vind.
Waarom loop ik zo graag rond in het Lavenlaar? Omdat hier wel een bepaalde
geschiedenis achter zit. Vage apparaten zien eruit alsof ze kunnen werken en
ik geloof dat de Laven zouden kunnen wonen en werken in deze omgeving. Ik
geniet hiervan omdat ik de verborgen grapjes van de ontwerper ga zoeken en
zijn achterliggende gedachtegang wil ontrafelen. Maar misschien is dat
persoonlijk. En kijk ook eens naar Villa Volta. Want het huis van Hugo heeft
een eigen geschiedenis die los staat van het verhaal waarin hij die ene nacht
vervloekt werd. Het huis heeft geheel los van het verhaal van Hugo een
logische indeling en geloofwaardige ruimtes. Nahja, misschien is de woonkamer
wat aan de grote kant. Het huis is echter het toneel geworden waarop zich het
verhaal van Hugo afspeelt. De vertelling van Hugo is me gaan vervelen. De
geschiedenis van het huis is de reden dat ik telkens terugkom. En ik durf
zelfs te beweren dat ik het Spookslot beter vond voordat het verhaal werd
teruggebracht en we nog zelf ons eigen verhaal mochten invullen.
We gaan terug naar de Sprookjesboom, want daar was het allemaal om begonnen.
Nu moet ik op dit punt even toegeven dat ik de Sprookjesboom niet in het echt
heb mogen aanschouwen en dat mijn mening gebaseerd is op een hele serie foto's
en YouTube-filmpjes. Maar, die zijn veelzeggend. Als de Sprookjesboom in het
echt tien keer zo goed is, is het nog steeds tien keer niks.
Wat betreft het concept verhalen vertellen met een plot: De Sprookjesboom
vertelt verhalen, ja. Ongelooflijk rommelige verhalen met geen enkele
dramatische insteek en een of andere wijze les. Het zijn wat samengebrachte
losse stereotypen en namen van sprookjesboskarakters zonder voorzetsels die
"wat doen". Maar wat doen ze precies? Huh? Is het verhaal alweer voorbij?
Welk verhaal eigenlijk? Qua karakter en achtergrond van de Sprookjesboom zelf
kom ik niet veel verder dan: "Ik ben de Sprookjesboom, wie ben jij?" en "Zal
ik je vertellen dat ik al honderden jaren oud ben?". Ook weet ik na
langdurige analyse dat hij van lekker weer houdt en kinderen graag teasers
geeft van andere verhalen. Wat een interessant karakter is de Sprookjesboom
toch. Ik zou willen dat ik er een in mijn tuin had staan!
We kunnen er lang of kort over praten, maar laten we er niet omheen draaien:
de Sprookjesboom is een tekenfilmkarakter dat rechtstreeks vanuit een
tekenfilmserie naar het Sprookjesbos is overgezet om nog wat meer geld te
slaan uit het concept. Bij deze overzetting is aan het uiterlijk van de boom
misschien wat gesleuteld om hem 'realistischer' te doen lijken, maar laat je
niet bedriegen. Het blijft een tekenfilmfiguur dat zich gedraagt als een
tekenfilmfiguur. Het is een abstract karakter zonder enige bezieling in een
sprookjesbos dat wordt bezet door anderzijds wel geloofwaardige karakters. En
of dit wel of niet "voor kinderen" is hangt denk ik meer af van je eigen
inlevingsvermogen. En er zijn waarschijnlijk genoeg bezoekers die wel
intelligent genoeg zijn om hier doorheen te prikken. De situatie, die Ilona
al beschreef, is dus als volgt: je hebt sprookjesboskarakters die hun eigen
verhaal in een hun eigen realiteit en setting leven, en dan heb
je ineens een tekenfilmboom die tekenfilmverhaaltjes komt vertellen waarin
die *zelfde* sprookjesboskarakters zich totaal out of character gedragen. Hoe
groot wilde u het contrast precies hebben, mijnheer Vugts...? Ik bedoel...
Efteling?
Dit heeft helemaal niets met "storytelling" te maken zoals het hoort. Het is
juist een voorbeeld van hoe het niet moet. We hebben geen geschiedenis om
zelf af te gaan leiden, omdat die niet bestaat. We hebben ook geen plot en we
hebben geen karakter. Er is geen enkele "verisimilitude", want het ziet er
allemaal ongelooflijk plastic uit. En ja, ik gebruik dat woord graag.
Verisimilitude. Wat resteert is een van de meest overduidelijke
marketing-gimmicks uit de geschiedenis van de themaparkindustrie. De
Sprookjesboom is misschien voor kinderen bedoeld. Maar dat vind ik geen
argument waarachter volwassen Eftelingliefhebbers zich mogen verschuilen om
deze miskleun goed te praten. Daarmee doen ze zichzelf en het park tekort.