Als inwoner van Eindhoven en met het lichtfestival Glow hier juist
achter de rug ligt licht mij nauw aan het hart. Licht en belichting
speelt in heel de Efteling een grote rol, maar in het Carrouselpaleis is
iets bijzonders aan de hand.
De Stoomcarrousel en het bijbehorende paleis zijn in basis een
laatnegentiende-eeuwse creatie. Het is mij niet helemaal duidelijk of
het paleis en de voorgevel (oorspronkelijk behorende bij de
Cinematograph van Weidauer, dank Eftepedia) altijd al elektrisch
verlicht zijn geweest, maar in elk geval zal dit niet later dan rond
1910 zijn toegvoegd. En zoals met zo veel zaken die verlicht werden aan
het einde van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw, mocht
dit "wonder der techniek", oh schone elektrieke illuminatie!, goed
gezien worden. De honderden handgeblazen gloeilampjes zaten volop in het
zicht, voor eenieder bij avond te bewonderen. Niet verstopt achter
kapjes, paneeltjes of ornamentjes, want hoe bijzonder was dat technisch
samenspel wel niet: een snelle carrousel op stoom en een salon vol
twinkelend licht op die ongrijpbare "stroom". Aan dit begin van het
gloeilamptijdperk was elektrisch licht dan ook veel duurder dan gaslicht.
Jarenlang is in het Carrouselpaleis braaf steeds de gloeilampverlichting
vervangen. Normaal brandt een gloeilamp zo'n 1000 uur, maar met wat
gebruik van dimming is die levensduur best wat te verlengen. De
gloeilamp blijft echter een lichtbron met onderhoud. Maar daar krijg je
dan ook wat voor terug. Kristalhelder glas; een warme, gele gloeidraad
(kleurtemperatuur rond 2500K of lager); sfeer en een zeer goede
kleurweergave van dat wat de lichtbron verlicht. Daarnaast absolute
trouw aan het oorspronkelijke uiterlijk van dit "monument".
Ergens in 2014 is de Efteling aan de slag gegaan met LED-verlichting in
het Carrouselpaleis. Het park heeft dit op wel meer plaatsen gedaan (met
vaak eveneens matige resultaten), maar in het paleis sloeg men de plank
wel heel flink mis. De honderden glazen bolletjes met goudgeel licht
werden vervangen door spierwitte LED-vervangers die een groot deel van
de klassieke sfeer van de carrousel teniet doen. In een bijzonder
onaangenaam, naar groen zwemende overvloed van licht draait de klassieke
molen nu zijn rondjes. Het totale paleis omarmt de bezoeker niet meer op
een weldadige warme manier, maar stoot welhaast af als een
supermarktkoelcel van een Duitse discounter.
Het contrast is zelfs voor de minder oplettende bezoeker duidelijk
wanneer we de nog in oude verlichting badende Vermolenmolen bekijken en
dan direct doorlopen naar het mishandelde paleis: wat een wereld van
verschil!
Ik snap in de basis de behoefte van de Efteling om kosten te drukken.
Waar een gloeilamp onder condities als in het Carrouselpaleis elk jaar
wel een paar keer vervangen moet worden, is dat voor een LED-lampje
slechts eens per tien of meer jaren het geval. Daarnaast speelt wellicht
de perceptie van wetgeving. Was de gloeilamp niet onlangs verboden? Ja,
dat is zo voor het thuisgebruik van grotere lichtbronnen, maar er is
bewust in de onderliggende Europese regelgeving een uitzondering gemaakt
voor dit soort "monumentale" toepassingen van klassiek elektrisch licht.
Juist om te zorgen dat plaatsen als dit Carrouselpaleis kunnen blijven
baden in hun oorspronkelijke wonder van warm licht.
Idealiter zou de Efteling dus beseffen dat de net wat hogere investering
in het behoud van klassiek gloeilamplicht de perfecte, blijvende
omlijsting van de prachtige carrousel is. Mocht dit echter toch volstrekt
onmogelijk blijken te zijn, dan zijn er betere alternatieven voorhanden
dan de waardeloze "ziekige" lampjes die nu in de fittingen zijn geduwd.
Meerdere fabrikanten spelen namelijk in op de behoefte aan energie-
en onderhoudseffectief licht op basis van LED, dat echter wél de
juiste sfeer weet te benaderen. Fabrikanten als Calex en
professionele equivalenten leveren kleine, gloeilampvormige, volledig
doorzichtige lichtbronnen die tot een kleurtemperatuur van 2100K (de
tint van kooldraadlampen) beschikbaar zijn. Ik heb ze recent
bijvoorbeeld toegepast gezien in het plafond van de balzaal van Kasteel
de Haar; ook zo'n fin-du-sièclelocatie die middels de verlichting de
bezoeker bijna hoorbaar toeroept: "aanschouw mijn dure, bijzondere en
daarom zeer zichtbaar gemonteerde elektrische licht!"; wat een weelde!
Laten we hopen dat we die roep ook binnenkort weer uit het
Carrouselpaleis kunnen horen galmen, zonder ons direct een beetje
misselijk te voelen door een totaal verkeerde tint vervelend, spierwit
en ijskoud licht.