Afgelopen woensdag was het precies vijfenzestig jaar geleden dat het
Sprookjesbos van de Efteling voor het eerst de poorten opende voor de
bezoekers. Een lustrum van de Wereld vol Wonderen is altijd een goede
reden geweest voor een expositie over het park, en dit briljanten
jubileum is geen uitzondering. Naast de opening van het Vakantiepark
Efteling Loonsche Land (waarover hier op Eftelist een uitgebreid verslag
is te vinden) werd dan ook tevens een nieuwe tentoonstelling geopend in
het kleine Efteling Museum aan het Anton Pieckplein. Voor het eerst wordt
daarvoor niet de expositiezaal gebruikt, die ruimte is nog steeds in
gebruik voor '50 jaar Maanlichte Nachten' over de Indische Waterlelies.
Voor deze gelegenheid zijn er vernieuwingen aangebracht in twee andere
ruimtes van het museum: de tussenruimte met de ingelijste ontwerpen en
het Wonderdepot.
=Opening=
De ceremonie van voorgaande openingen bij tentoonstellingen was er meestal
zo goed als niet, deze opening was daarom pompeus te noemen. Het Anton
Pieckplein stond vol met (oud-)medewerkers en liefhebbers. Voor de ingang
van het museum lag een paarse loper met aan de zijkanten ballonnen in paars
en goud. Er was een kraampje opgesteld waar koffie, thee en een feestelijk
gebakje te krijgen was. Opmerkelijk was dat door de speakers naast het
museum hard de oude parkmuziek van Hartveldt over het plein klonk, de
muziek waar men net een paar uur eerder juist afscheid van had genomen.
Om 14.00 uur kwam Roodkapje op ("Hallo allemaal!") die op haar beurt Fons
Jurgens erbij riep, die na een volle week vol interviews geven nu van het
Loonsche Land naar het park was gekomen voor de tweede opening van de dag.
Na een merkwaardige opsomming van hoogtepunten uit de geschiedenis van het
park, haalde Fons twee oud-medewerkers erbij: Rinus Graafmans en Bertus
Kemmeren, die tegenwoordig conciërges van het museum zijn.
Toen de tijd leek aangebroken om de tentoonstelling te openen haalde
Roodkapje er verrassend genoeg nog iemand bij. Ter ere van het op die dag
uitgegeven magazine Feest (een vrouwenglossy van uitgeverij MPG waarvan de
inhoud zó ver van de Efteling ligt dat een uitleg hierover meer dan welkom
zou zijn), werd de 'mediapersoonlijkheid' Marijke Helwegen naar voren
gehaald. Die wist met een paar bijzondere oneliners ("Ook de Efteling
vernieuwt zich steeds en laat regelmatig een facelift doen" en "De
Efteling en ik zijn eeuwig jong, wij worden gewoon niet ouder.") de
aandacht even extra goed op haar te vestigen. Uiteindelijk werd er
afgeteld, werd het lint doorgeknipt, werden er slingers de lucht in
geschoten en werden de deuren van het museum geopend. Terwijl iedereen
naar binnen liep, begon in het tuintje van het museum het shantykoor Ahoi
te zingen.
==Ingelijste ontwerpen==
De jubileumexpositie bestaat voornamelijk uit een vervanging van de vaste
collectie. Zo zijn de zeventwintig ingelijste ontwerpen van Anton Pieck en
Ton van de Ven, die al sinds de opening van het Efteling Museum te
bewonderen waren, allen vervangen door nieuwe reproducties. Daarbij is er
duidelijk voor gekozen om een breder scala aan stijlen te tonen en bijna
alle ontwerpers te representeren. In totaal zijn er van maar liefst elf
ontwerpers tekeningen te bekijken. De meeste daarvan zijn nog altijd van
Pieck en Van de Ven, die beide met 6 ontwerpen ieder vertegenwoordigd zijn.
Van Pieck is er zijn illustratie van het Diorama, een ontwerp voor de
Reizigster, een 'kabouter bij deur', het interieur van de keuken van
Doornroosje, de speelkamer van de Zeven Geitjes en een illustratie van
Krakeeltje op een boomtak. Van Van de Ven zien we een fragment van het
ontwerp voor de gevel van Fata Morgana, de bol van de Oosterse Geest, Laaf
Lektriek, het hoofd van Hugo, het Kastelenrijk en de bekroning van Station
St. Nicolaaspleats, waarbij in een hoek van het papier gekrabbeld staat dat
dit 'Geen Pieck' is.
Van Henny Knoet, Sander de Bruijn en Karel Willemen zijn van ieder drie
ontwerpen te zien. Knoets ontwerp voor het huis van Pardoes is
waarschijnlijk de meeste intrigerende tekening, omdat we zoveel over deze
nooit gerealiseerde attractie gehoord hebben, maar er nooit iets van hebben
gezien. Het ontwerp toont een schets in kleurpotlood van een vreemd huis
met een toren en Vleugelhelmhuys-achtige daken te midden van een rotonde.
Het geheel doet mij nog het meest denken aan het kasteeltje te midden van
Alice's Curious Labyrinth in Disneyland Parijs. Over de hele tekening staan
aanwijzingen van Knoet, over interactieve shows, bezoekersplatforms en
twinkelvangers. Meteen hiernaast hangt een lege lijst waarbij het bordje
aangeeft dat hier een ontwerp van Sander de Bruijn voor een scene uit
Symbolica te zien is. Wordt vervolgd waarschijnlijk.
Van Knoet is ook een schetsje te zien van de martelkamer uit Fata Morgana
en het exterieur van de herberg en het kasteeltje dat we ook kennen uit de
Kroniek. Van De Bruijn en Willemen zijn er een ontwerp voor de drakenkop
van Joris en de Draak, de complete rijksmijn Baron 1898, het huis van
Assepoester, een aanzicht op Raveleijn en de ingang van De Vliegende
Hollander.
Het overige werk aan de muur is van Robert-Jaap Jansen met een ontwerp van
het zandkasteel uit Bosrijk, Alessio Castellani met een koekoeksklok uit
Geppetto's werkplaats, Pim-Martijn Sanders met zijn ontwerp voor de Nieuwe
Kleren van de Keizer, Michel den Dulk met een prachtige tekening van het
exterieur van het Meisje met de Zwavelstokjes in de sneeuw en een ontwerp
van Jeroen Verheij (volgens het bordje dan, op de tekening staan meer
namen) van de kookstoof uit Polles Keuken. Hoewel niet alles even
interessant of mooi is om aan de muur te hangen, valt het gekozen werk van
Ronald Donkers het meest op. Een technische tekening van de ingang van
Baron 1898, zo gekopieerd van een uit de printer gerold A4'tje, met alle
maten en bouwinstructies er nog op.
==Foto’s==
In de eerste jaren van het museum werd de inhoud van de twee vitrines te
midden van de ruimte om de paar maanden opnieuw gevuld met attributen, maar
de laatste collectie van menukaarten, koffiekopjes en placemats stond al
lang te verstoffen. De glazen kasten hebben nu een nieuwe inhoud gekregen.
Vorig jaar had de Efteling een oproep gedaan om oude foto’s in te sturen
waar iets mee zou gebeuren tijdens het jubileum. Dat iets blijkt dus voor
deze tentoonstelling te zijn. De familiekiekjes, allemaal afgedrukt als een
polaroid, hangen aan ijzeren draden met een knijpertje. Het is een bonte
verzameling van persoonlijke momenten in het park en stukjes Efteling-
geschiedenis. De kwaliteit en kleur van de foto, de staat van het park en
de kleding van de bezoekers verraadt in welke periode we de foto moeten
zoeken, maar helaas ontbreekt overal een datum van wanneer het plaatje
geschoten is. Wel is op de meeste foto's de naam van de inzender geschreven
met watervaste stift.
Tussen de foto's staan ook enkele oude fotocamera's, om het thema te
versterken. De vitrine in het Wonder Depot, waar voorheen oude attributen
van het park lagen, is ook voorzien van polaroids van bezoekers. Het thema
hier is centraler, waarbij iedereen op een muzikale paddenstoel zit.
==Tovertafel vol geschiedenis==
Tussen de vitrines en het Wonderdepot is de 'Tovertafel vol geschiedenis'
te vinden, zoals de Efteling de interactieve plattegrond noemt. Het is een
grote monitor met een multi-touchscherm waar bezoekers zaken kunnen
aantikken en verschuiven over een plattegrond van de Wereld van de
Efteling, waarop het gehele attractiepark, hotel, Bosrijk en Loonsche Land
aangegeven staan. Het is de plattegrond zoals we die nu een tijdje kennen,
waarbij het Huis van de Vijf Zintuigen zich onderaan bevindt, het noorden
aan de linkerkant en het zuiden aan de rechterkant. De tovertafel wordt
aangestuurd door een computerkast die zich onder de tafel bevindt.
Het ding is al behoorlijk gaaf om te bekijken zonder iets te doen, omdat
veel elementen op de plattegrond geanimeerd zijn. Voertuigen van attracties
in de openlucht bewegen zich voortdurend voort, zoals de Stoomtrein, de
Oude Tuffers, de treintjes op het Kinderspoor en natuurlijk alle achtbanen.
De Python wacht even in het station voordat het treintje langzaam de takel
op gaat en zich door de loopings beweegt, waarbij bij Baron 1898 de trein
veel sneller naar boven gaat en ook sneller door de baan. De Halve Maan
schommelt, de Pagode stijgt, daalt en draait en dieren als de raven boven
Raveleijn en de gekleurde duiven boven het Herautenplein vliegen rond.
Maar dan komt de interactiviteit er nog bij kijken. Bij attracties en
sprookjes staan icoontjes in de vorm van een perkamentrol, ik gok dat het
er een stuk of 50, misschien 60 zijn. Eenmaal aangetikt opent zich een
perkament en kan er door feiten en gegevens gescrold worden, alsmede een
collectie oude foto's, bouwfoto's, ontwerptekeningen, geluidsfragmenten en
stukjes film. Dat levert in veel gevallen veel materiaal op dat nog nooit
getoond is, of voor het eerst compleet. Helaas is alles alleen te bekijken
in het formaat zoals het gepresenteerd wordt, maar een perkament kan wel
gedraaid worden en de taal kan worden aangepast.
Op de plattegrond bevinden zich drie ringen die over het scherm bewogen
kunnen worden. De 'video ring' toont een filmfragment als deze over een
icoon wordt geplaatst die eerst gevonden moet worden. Met de 'audio ring'
zijn geluidsfragmenten te ontdekken. De 'tijd ring' geeft aan waar een
attractie te vinden was die niet langer meer bestaat (sorry Waterorgel). De
geopende perkamenten kunnen weer weggetikt worden maar de drie ringen staan
altijd op het scherm. De ringen en perkamenten zijn wel weg te duwen door
ze tegen elkaar aan te schuiven.
En zelfs na twee bezoeken aan de tovertafel heb ik nog maar de tijd gehad
om een fractie door te kunnen nemen van alle informatie en beeldmateriaal
die geboden wordt, maar een paar opmerkelijke zaken vielen al op. Zo zijn
het Efteling Museum en Carnaval Festival de enige twee attracties zonder
perkament-icoontje en als je op het Huis van de Vijf Zintuigen tikt krijg
je informatie over Pardoes, niet over het entreegebouw. De informatie over
Vrouw Holle is een kopie van de tekst van PandaDroom en bij het Anton
Pieckplein krijg je informatie over maar liefst drie attracties, maar de
informatie bij Kinderbad en Kleuterhof is gelijk.
Dan komen daar nog de veel gemaakte fouten bij in de informatie zelf. Zo
bleek na eigen onderzoek voor Eftepedia dat het Bruidskleed van Genoveva
niet uit 1957 kan komen, zoals de Efteling in diverse bronnen beweerd. De
duiven worden al in 1952 genoemd in een krantenbericht en het sprookje werd
geschreven voor een boek dat in 1955 werd uitgebracht. De Tovertafel noemt
deze zaken wel, maar houdt 1957 aan als het jaar van opening. Vreemd. Een
ander voorbeeld is Geeuwende (of Wakkere) Gijs. Wordt nog altijd genoemd
als een in 1969 in gebruik genomen Gijs, maar in de vorm zoals we deze nu
kennen is hij duidelijk van een latere datum. Overigens kennen alle Holle
Bolle Gijzen een perkament, maar allemaal met dezelfde informatie.
Niettemin is het een heel tof apparaat, dat nu hier is neergezet. Het is
duidelijk dat bezoekers sowieso wel even met de tafel willen spelen dus de
populariteit van het altijd zo stille Efteling Museum zal er zeker mee
vergroten. Er is natuurlijk de angst dat het scherm snel vol vlekken en
krassen zal komen en de hoop dat de software snel een upgrade krijgt om wat
foutjes uit de teksten te halen waar ik met liefde naar op zoek wil gaan
bij een volgend bezoek.
Voor de tovertafel moesten overigens twee zaken uit het Efteling Museum
verdwijnen: het sprookjeskabinet en de vitrine met de onzichtbare kleren.
Nadat in 2000 het Sprookjesmuseum de deuren sloot en het kabinetje na wat
omzwervingen in 2005 terechtkwam in het nieuwe museum, bleef dit stukje van
Piecks Sprookjesbos gelukkig behouden. De attributen in het kabinet
vertegenwoordigen sprookjes die verder niet in de Efteling voorkomen (de
Prinses op de Erwt), eerdere uitbeeldingen (Assepoester) en verhalen die
niet eens een sprookje zijn, maar in uitwerking zo bij de Efteling horen
dat je ze voor altijd wil kunnen blijven zien ("Hier is de sleutel van de
bibelebontse berg"). En niet te vergeten de veel grappigere uitbeelding van
het sprookje de Nieuwe Kleren van de Keizer. De lege kledinghanger weet mij
sneller aan het grinniken te krijgen dan een plotseling harder spuitende
fontein voor een blote man. Hopen dat de voorwerpen ergens in de toekomst
een nieuwe plek kunnen krijgen.
==Automatische informateur==
Nog geen tien stappen verder staat de interactieve plattegrond van de
oertijd. De automatische informateur werd tegelijk met de opening van de
tentoonstelling weer in werking gezet. De kaart was van 1961 tot 1974 te
vinden onder de luifel met de spreuk "Wilt ge in 't park niet verdwalen/Dan
kunt ge hier uw weg bepalen", en werd na jaren van afwezigheid in 2004 in
het Efteling Museum uitgestald. In 2007 volgde een renovatie en was voor
korte tijd de Nederlandse tekst met de stem van Wieteke van Dort weer te
horen, maar helaas ging de techniek alsnog defect en werd er een bordje bij
de plattegrond geplaatst met een excuus voor het niet werken van de
functie. Een paar weken terug werd deze alsnog gerepareerd en is nu weer in
gebruik, en met enkele nieuwigheden. Niet alleen werken alle lampjes weer
en is Wieteke weer te horen, ook is er een reproductie gemaakt van het
oorspronkelijke bedieningspaneel van de plattegrond. Er kan nu gekozen
worden voor vier talen, waarbij de Duitstalige versie is van Ton van de
Ven, ingesproken enkele maanden na zijn terugkeer uit Duitsland.
==Tijdlijn==
Verstopt onder het podium met attributen aan de noordkant van het
Wonderdepot is nog een laatste toevoeging aan het museum te vinden. In de
beginjaren van het museum was er een tijdlijn te vinden in de
expositieruimte, maar die moest wijken toen de tentoonstellingen daar
groter en groter werden. Daarmee miste er toch een overzicht van de
geschiedenis en die is nu weer terug, in de vorm van de fraaie illustratie
uit het boek 'Zijn we d’r al?', met de toevoeging van de vijf jaren sinds
het uitkomen van dat boek. De nieuwe zaken die genoemd worden zijn 2013:
Standbeeld Gebroeders Grimm, 2014: De Sprookjessprokkelaar, 2015: Baron
1898, 2016: Pinokkio en 2017: Vakantiepark Efteling Loonsche Land &
Symbolica. Zowel voor als achter de illustratie is veel ruimte
opengehouden, waarbij het lijkt of de tijdlijn uitgebreid kan worden tot
zeker het 100-jarig bestaan van de Efteling.
==Conclusie==
Meer een kleine renovatie aan het museum dan een jubileumexpositie, maar
daarmee een fijne update. De ingelijste ontwerpen moesten nodig eens
vervangen worden en de keuze van het nieuwe werk is niet allemaal even
goed, maar ik begrijp de intentie erachter. De foto’s zijn goed bedacht,
omdat het een onderdeel van de Efteling belicht dat nog niet aanwezig was
in het museum, en dat nu op kleine schaal doet. De tafel is natuurlijk de
grote reden geworden om het museum te bezoeken, zowel voor fans als voor
wie het altijd een plek vond om over te slaan. En over de tijdlijn en de
ultieme opknapbeurt aan de sprekende plattegrond kan ik eigenlijk ook
alleen maar positief zijn.
Voor wie overigens nog eens wil zien hoe de tussenruimte en het Wonderdepot
eruit zagen vóór de veranderingen die deze jubileumexpositie met zich
meebracht, kan ik het aanbevelen om de video’s van Eftelwesley te
bekijken:
